Gübreler ve Organik Toprak İyileştiricileri
Havaların iyileşmesi ile artan tarım ve bahçe işleri ile uğraşanlara özel gübreler ve organik toprak iyileştiricileri derledik.
Tarımsal üretimde kullanılan kimyasalların (ilaç, gübre gibi) olumsuz etkilerinin insan ve toplum sağlığı üzerindeki zararlarının öğrenilmesi üzerine Ekolojik Tarım uygulamaları geliştirilmiştir.
Organik tarımın getirmiş olduğu sınırlamaları özetlersek;
- Organik tarımda petrol kökenli ürünler 3 yıl kullanılmamış olmalıdır
- Sentetik gübreler ve pestisitler, üre ve Round-Up gibi, sınırlandırılmıştır…
- Toprak verimliliği için yalnızca doğal ürünler kullanılacaktır…
- Konvansiyonal ve organik alanlar arasındaki uzaklık en az 9.14 m (30 feet) -Hayvansal üretimde hormonlar, antibiotik veya sentetik ürünler kullanılmamalıdır.
- Yalnızca 100% organik yem, çayır veya otlaklardan beslenebilirler…
Organik yollarla Besin Elementlerini temini;
AZOT
Azot, organik sistemde balık unu ve bitki ekstraktlarından küçük miktarlarda kullanılmaktadır.
Azotun ana kaynağı Atmosferden bitkiler aracılığıyle Azot Fiksasyonu iledir. En iyi N2 bağlayan Baklagiller ile çalışan bakterilerdir. Ekilen Bakla çiçeklenmeden sürülerek toprağa karıştırılmalıdır…
FOSFOR
Topraktaki fosforun ana kaynağı topraktaki kayaç ve minerallerdir.
Organik fosfor hayvan gübreleri ile ve yeşil gübrelerle sağlanabilir, ancak topraktan ürünle kaldırılan fosforu karşılamak çoğunlukla yeterli olamamaktadır.
Organik tarım kuralları inorganik fosforlu gübrenin kullanımına sınırlı olarak izin verir. Bu nedenle fosfor dengesini sağlamak önemli bir problem olmaktadır. Yağışla karşılanan fosfor yılda 1 kg/P/ha/yıl altında olmaktadır.
Organik tarımda kullanılan fosfatlı gübrelerinin karakteristiği çözünebilirliğinin çok az olmasıdır. En çok kullanılan fosforlu gübreler ham fosfat veya kalkerli topraklarda (pH>7.5) aluminyum kalsiyum fosfattır.
Sonuç olarak ham fosfat yalnız başına 4-5 yılda bir uygulanmalıdır. Diğer eriyebilir fosforlu gübreler ham fosfat ile eşit miktarda uygulandığında kalıntı etkileri ilk 3-4 yıl ham fosfattan daha yüksektir.
POTASYUM:
Organik tarımda rutin kullanımda yararlanılabilir K için kabul edilen bir mineral kaynağı yoktur. Müsaade edilen kaynaklar düşük eriyebilirliği ve düşük klor içeriğine sahip olan potasyumlu kayaçlar (lagbenit, Adularian kaya potasyumu gibi), odun külü ve Kali Vinasse gibi bitki ekstraktları,Geleneksel tarımda kullanılan gübreler ile karşılaştırıldığında öğütülmüş kayaçlardan çok az K temin edilir. 20 kg/ha K için önerilen 1 ton/ha kayaç uygulamalarıdır.
Ahır gübresinin kompost yapımı esnasında veya organik atıkların sıvı ekstraktlarla muamelesinde kaya tozunun ilavesiyle kaya tozlarında K’un yararlanılabilirliği artmaktadır.
Toprak K indeksi 2’nin altında ve toprak kil içeriği %20’den az ise Soil Association, K2SO4 (potasyum sülfat) veya çözünebilir K minerali (silvinit) gibi suda çözünebilir K formlarının kullanımına izin vermektedir.
KALSİYUM
Organik standartlar öğütülmüş kireç taşı, tebeşir ve su hayvanlarının kabukları gibi kireçleme materyallerinin kullanımına izin verir. Kireçleme ile Ca elementinin temini yanında, toprak asitliği üzerine olumlu etki yapılmaktadır.
Asit toprakların pH’sını yükseltmeye yönelik kireçleme uygulamalarının toprak analiz sonuçlarına göre yapılması gerekir.
Kireçleme materyalinin boyutu önemli olup, toz kireç genelde en çok kullanılandır.
Uygulanacak kireçleme materyali toprak tavında iken tüm yüzeye saçılıp toprağa karıştırılmalıdır.
Kalsiyum özellikle bahçe bitkilerinde önemli olup, noksanlığında elmada acı benek (çivi), domateste çiçek burnu çürüklüğü, karnabahar ve kerevizde göbek çürüklüğü şeklinde ortaya çıkar. Elmalarda yaygın olan acı benek tedavisinde kalsiyum klorürün yaprak spreyleri tavsiye edilmektedir.
KÜKÜRT
Elementel kükürt uygulamasına organik standartlar izin vermektedir. Ayrıca % 15 SO4 içeren jips kullanımı da kontrol ve sertifikasyon kuruluşunun denetiminde kullanılabilmektedir.
Organik tarım yapılan topraklarda elementel toz kükürt toprak tavında iken saçılıp toprağa karıştırmak suretiyle kullanılmaktadır.
Toprak pH’sını düşürmek amacıyla kullanılacak toz kükürt,
Bir kısım kükürde karşılık 4 kısım demir sülfat da kükürt kaynağı olarak toprak pH’sını düşürmek amacıyla kullanılır.
NOKSANLIK BELİRTİLERİNE GÖRE BAZI ORGANİK GÜBRELERİN KULLANIMI
Bitkilerde gözlenen noksanlık belirtilerine göre bazı organik gübrelerin kullanımı
Toprakta görülen eksiklik
Bitkide görülen belirtisi*
Düzeltme yolları**
- Toprak asitliği için,
Toprak çok asitse, P, Ca, Mg alınabilirliği düşer, Fe, Cu, Mn toksisitesi görülebilir
Aragonit -Dolomitik kireç taşı - Bor
Yavaş büyüme, zamklanma, meyve içinde mantarlaşma
Bor (% 10) -Bor (%14,3) - Kalsiyum
Kırmızımsı-kahverengi yapraklar, yapraklarda kenar kuruması
Jips (alkalin topraklar için)
Kireç taşı
Kaya fosfat
Dolomitik kireç taşı (Asit topraklar için) - Bakır
Yapraklar fincan gibi kıvrılma ve kuruma
Bakır sülfat
Azotlu gübrelemenin azaltılması - Demir
Damarlar arası kloroz
Demir şelat (%10)
Demir sülfat
Fosforlu gübrelemenin azaltılması - Magnezyum
Alt yapraklarda kloroz, kırmızıya dönme
-Epsom tuzu (Alkalin topraklar için) -Dolomitik kireç taşı (Asit topraklar için) - Mangan
Önce genç yapraklarda başlayan kloroz
Mangan sülfat - Molibden
Sararmış ve solgun yapraklar
Dolomitik kireç taşı (Asit topraklar için) - Azot
Açık yeşil veya sarımsı yeşil yapraklar
Kan unu
Pamuk çekirdeği unu -Mısır nişastası unu (10-0-0) -Tüy unu
Deri unu - Fosfor
Yapraklar önce koyu yeşil sonra kırmızı mor
pH’nın yükseltilmesi
Kemik unu
Kaya fosfat
Yarasa gübresi - Potasyum
Yaprak kenarlarında kurumalar
Deniz yosunu
Granit unu
Odun külü - Çinko
Küçük sarı yapraklar
Çinko sülfat -Çinko şelatı - Kükürt
Sarımsı yapraklar
Kaya fosfat
Jips
Elementel kükürt
ORGANİK GÜBRELER
Organik sistemlerde azot rotasyonda yetiştirilen baklagiller ile karşılanır.
Ancak tüm bu girdilerle kaybolan besin elementlerinin tümünün karşılanması yeterli olamayacağından toprak, iyileştiricilerinin kullanımına ihtiyaç vardır.
Ülkemiz şartlarında kullanılabilecek organik toprak iyileştiriciler ahır gübreleri, kompost, çeşitli tarımsal atıklar (kekler, ayçiçeği sapı, mısır koçanı, pirinç kavuzu, vb.) ile kesimhane atıkları ( kantozu, kemik unu vb.) sayılabilir.
Bazı organik materyallerin besin maddesi değerleri;
- Ahır gübresi; N: 0,5-1,0. P: 0,15-0,20 K: 0,5. Yarayışlılık. Orta
(ahır gübresinde Mn, Zn, B ve Cu dikkate değer düzeyde bulunmaktadır.) - Tavuk gübresi N: 2,87 P:2,90 K: 2,35
Yarayışlılık: Orta-hızlı - Kompost N: 1.5-3.5. P: 0.5-1.0 K: 1.0-2.0
Yarayışlılık : Yavaş - Kemik unu: N: 0.7-4.0. P: 18.0-34.0
Yarayışlılık: Yavaş-orta - Odun külü. N: 0. P: 1.0-2.0 K: 3.0-7.0
Yarayışlılık: Hızlı Bitkiler için ahır gübresindeki fosfor, kimyasal gübrelerdeki fosfora göre çok daha yararlıdır.
Ahır gübresinde yitme
Dikkat gösterilmez ve yeterli önlemler alınmaz ise, tarlaya taşınmadan çok önce ahır gübresi değerini büyük ölçüde yitirir. Ahır gübresinde bulunan toplam bitki besin elementlerinin yaklaşık % 50’si sıvı dışkı içerisindedir. Yeterli miktarda yataklığın kullanılmaması durumunda sıvı dışkı ahırın tabanından ve gübre yığınının altından sızarak önemli ölçüde yiter.
Toprak yüzeyine serildikten hemen sonra, zaman yitirilmeden ahır gübresinin toprakla karıştırılması gerekir. Aksi halde, gübredeki azot amonyak şeklinde kaybolur.
Çapa bitkileri, kültür bitkileri içerisinde ahır gübresinden en fazla yararlanan bitki gruplarıdır.
TAVUK GÜBRESİ
Tavuk gübresi, azot içeriği yönünden diğer çiftlik gübrelerine oranla daha değerlidir, nem içeriği az ve kuru madde miktarı yüksektir.
Kullanımında, ya toprağa az miktarda uygulanarak, veya sap, saman, turba ve yosun ile karıştırılarak bitki besin düzeyi seyreltilip kullanılabilir. Tanklarda biriktirilerek ve yeterince su katılarak hem çözülmesi kolaylaştırılır, seyreltilir ve hem de sulama suyuna ilavesi kolaylaştırılır.
KOMPOST
Bitkisel ve hayvansal kaynaklı tüm organik artıklar kompost yapımında kullanılır. Bitkisel saplar, yapraklar, yabancı otlar, mutfak artıkları kompost yapımı için uygundur.
Bahsedilen bu materyaller iyice karıştırılıp tabanı sıkıştırılmış bir yerde yığın yapmak üzere hazırlanır. Alta bir tabaka saman serilerek sızma engellenir. Üzerindeki yığın 1-1,5 m yüksekliğinde olabilir. Üstü toprak ile örtülerek fermantasyona bırakılır. Fermantasyon materyalin cinsine göre 6-24 ayda olabilir. Ancak bu zaman zarfında yığın ara sıra bozularak havalandırılır, olgun kısım ayrılır kurumuş ise hafifçe ıslatılır. Yığın her zaman için çok fazla olmamak kaydıyla sıkıştırılır.
Kullanımı, toprak içine gömülebilecek düzeyde olmalıdır.
Derleme…
Doç.Dr.Serap SOYERGİN